کد خبر: ۳۵۲۴۸۴۵
تاریخ انتشار: ۰۲ شهریور ۱۳۹۵ - ۱۰:۳۹
صفحه اصلی » شعب استانی » اردبیل » معارف
قرآن و علوم زیستی/۲۵
ویژگی‌هایخلقت شتر از منظر قرآن، روایات و علم جانورشناسی
گروه اندیشه: در آیات مختلفی از قرآن به شترها و اسامی مختلفی ازآن‌ها اشاره شده و در احادیث نیز به فواید محصولات جانبی شتر تأكید شده كه نشان‌دهندهاعجاز خلقتی این جاندار است.
به‌گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایكنا) ازاردبیل، از جمله محدود جانورانی که قرآن‌کریم، بشر را به تفکر در خلقتش فرا می‌خواندشتر است. جالب آن‌كه تعمّق در آفرینش آن‌را در کنار آفرینش آسمان و زمین و کوه‌هاموجب تذکر و توجه به مبدأ و معاد برمی‌شمارد و بلکه بر همه آن‌ها مقدم می‌دارد.اشارات و سرنخ‌های قرآنی پُر از حكمت متعالیه و بزرگ است و بشر امروزی چنانچه درهمین سرنخ‌ها جستجو کند كلید بسیاری از سوالات و ابهامات خویش را فراخواهد گرفت واین چیزی جز اعجاز قرآن نیست. علاوه بر قرآن، در احادیث متعددی از ائمه معصومین(ع)به فوآید محصولات جانبی شترها از قبیل شیر، گوشت و حتی ادرار شتر برای بیمارانتأكید شده و هیچ‌كدام از این دستورات با یافته‌های نوین علمی منافاتی نداشته بلكهمطابق با آن‌ها نیز است.
جایگاهبیولوژیكی شترها
شترها از نظر جایگاه رده‌بندیدر رده داران، راسته Artiodactyla زیرراسته Tylopoda وخانواده Camiladaeتعلقدارند. در این خانواده دو جنس وجود دارد كه عبارتند از جنس Camelus )شتران دنیای قدیم) و جنس Lama )شتران دنیای جدید، شترانبدون كوهان). جنس Camelus شاملدو گونه Camelusdromedarius )شترانتك كوهانه) و Camelusbactrianus )شتراندو كوهانه) می‌باشند(۱.(
آیاتقرآنی
در قرآن کریم نام ۲۶ نوع (گونه) جانور نام بردهشده است(۴)، اما از جمله محدودجانورانی که قرآن کریم، بشر را به تفکر در خلقتش فرا می‌خواند شتر است. جالب آن‌كهتعمق در آفرینش آن‌را در کنار آفرینش آسمان و زمین و کوه‌ها موجب تذکر و توجه بهمبدأ و معاد برمی‌شمارد و بلکه بر همة آن‌ها مقدم می‌دارد. چنانچه در آیات مباركهسوره غاشیه فرموده است:
»أَفَلَا یَنظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ کَیْفَخُلِقَتْ * وَإِلَى السَّمَاءِ کَیْفَ رُفِعَتْ * وَإِلَى الْجِبَالِ کَیْفَنُصِبَتْ * وَإِلَى الْأَرْضِ کَیْفَ سُطِحَتْ * فَذَکِّرْ إِنَّمَا أَنتَمُذَکِّرٌ * لَّسْتَ عَلَیْهِم بِمُصَیْطِرٍ*»آیا آنان به شتر نمى‌نگرند کهچگونه آفریده شده است؟! * و به آسمان(نگاه نمیکنند) که چگونه بر افراشته شده است؟! * و به کوه‌ها(نمى‌نگرند) که چگونهنصب و پا برجاى شده‌اند؟! * وبه زمین(نمی‌نگرند) که چگونه پهن و گسترانیده شدهاست؟! * تو پند بده و یادآورى کن چرا که تو تنها پند دهنده و یادآورى کننده‌اى وبس * تو بر آنان چیره و مسلّط نیستى*»(سوره مباركه غاشیه/ آیات ۱۷-۲۱).
دلیلاستفاده از فعل ینظُرونَ؟
فعلیَنظُرونَ» از مادهنظر»به‌معنای نگاه با دقت و تأمل و عنایت است و در منابع لغوی به رؤیه فی تعمق وتحقیق» و التأمل و الفحص» معنا شده است. لذا قرآن کریم از افعالی مانند یرون،یشاهدون و. استفاده نکرده و با آوردن این ماده، بشر را به مطالعه و تحقیق در اینزمینه فرا می‌خواند، مانند دستور به تحقیق و تأمل در غذایی كه انسان می‌خورد(۴)، چنانچه فرموده است:فَلْینظُرِ الْإِنسَانُ إِلَى طَعَامِهِ»(عبس/ ۲۴).
اشاراتمختلف به شترها در قرآن
شتر در قرآن كریم به صُوَرزیر آمده است: اِبِل(شتر) دو مرتبه(۱۴۴/ انعام و ۱۷/ غاشیه)، جَمَل(شتر نَر)یكبار(۴۰/ اعراف) و جِمَالَه نیزیكبار(۳۳/ مرسلات) در قرآن آمده است.همچنین عِشار به معنای شتر آبستن، یكبار(۴/ تكویر)، ناقه به‌معنای شتر ماده، هفت بار(۷۳ و ۷۷/ اعراف، ۶۴/ هود، ۵۹/ اسراء، ۱۵۵/ شعراء، ۲۷/ قمر و ۱۳/ الشمس) آمده است(۲)(۱۰(.
همچنین بَعیر(شتر میان‌سال)در آیات ۶۵ و ۷۲ سوره یوسف/ بُدن(شتر قربانی) آیه ۳۶ سوره حج/ هیم(شتر بسیارتشنه) در آیه ۵۵ سوره واقعه و حام(شتر نریكه ده شتر از او پدید آمده است) در آیه ۱۰۳ سوره مائده آمده است(۴ و ۱۱(.
شتربهترین حیوان جهت قربانی كردن در حج
شتر بهترین حیوانی است که می‌تواندر حج قربانی کرد و تعبیر قرآن در این زمینه حیرت‌آور است. چنانچه در آیه ۳۶ سوره حجّ آمده است:وَالْبُدْنَ جَعَلْنَاهَا لَكُمْ مِنْ شَعَائِرِ اللَّهِ لَكُمْ فِیهَا خَیرٌفَاذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ عَلَیهَا صَوَافَّ فَإِذَا وَجَبَتْ جُنُوبُهَافَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْقَانِعَ وَالْمُعْتَرَّ كَذَلِكَ سَخَّرْنَاهَالَكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ»و شترهای چاق و فربه را برای شما از شعائر الهیقرار دادیم در آن‌ها برای شما خیر و بركت است، نام خدا را(هنگام قربانی كردن آن‌ها)درحالی‌كه به‌صف ایستادهاند ببرید، هنگامی‌كه پهلویشان آرام گرفت(و جان دادند)از گوشت آن‌ها بخورید و مستمندان قانع و فقیران معترض را نیز از آن اطعام كنید،این‌گونه ما آن‌ها را مسخرتان ساختیم تا شكر خدا را به‌جا آورید».
اختصاصاتكلی بیولوژیكی و رفتاری شترها
شترها بین ۲۵ تا ۴۰ سال عمر می‌کنند و نگهداری آن‌ها بسیار کم‌هزینهاست. نخستین وجود شترها در مدارک تاریخی مربوط به چهارمین هزاره پیش از میلاد به‌چشممی‌خورد(۶). البته برخی پژوهش‌گران مدعیهستند ۵۰ میلیون سال قبل از آن‌کهانسان پای بر زمین بگذارد، شتر بر روی این کره خاکی می‌زیسته است(۷(.
چهره اقتصادی شتر شامل قدرتباربری زیاد، قابلیت سازگاری در شرایط سخت محیطی، قدرت تحرك و راه پیمایی طولانی وقابلیت تولید محصولات گوناگون مانند گوشت و پشم بوده و بخاطر ساختمان فیزیولوژیكیو آناتومیكی اعجاب انگیزی كه دارد مورد توجه محققین واقع شده است(۲(.
شتر بسیار غیور است و اجازهنمی‌دهد کسی او را در حال جفت‌گیری با جفت خود ببیند و اگر متوجه شود کسی در حالمشاهده اوست، عکس‌العمل نشان می‌دهد. حتی برخی گفته‌اند کینه او را به‌دل می‌گیردو به‌دنبال فرصتی برای ضربه زدن به او منتظر می‌ماند (۸(.
همچنین شتر ماده محبت مثال‌زدنیبه فرزند خود دارد و اگر به‌هر دلیل بچه شیرخوار خود را از دست بدهد، مدت‌ها(گاهیتا چهل روز) در آن حوالی که او را شیر داده و بویش را حس می‌کند، می‌گردد و او رامی‌جوید و با صدای بلند و جان‌سوزی ناله کرده، اشک می‌ریزد(۹). شتر قادر است از ۲۵ درجه زیر صفر تا ۷۰ درجه بالای صفر را تحمل کند. دوران حمل شترحدود ۱۳ ماه طول می‌کشد و هر بچه شترتا ۵ ماه شیر می‌خورد(۴).
شتر قادر است از ۲۵ درجه زیر صفر تا ۷۰ درجه بالای صفر را تحملکند. دوران حمل شتر حدود ۱۳ ماه طول می‌کشد و هر بچه شتر تا ۵ ماهشیر می‌خورد(۴).
اطاعت و فرمان‌بُرداری
گرچه حیواناتی مانند گاو وگوسفند نیز اهلی و بی‌آزار هستند، کنترل تعداد زیادی از آن‌ها امری دشوار است. اماشتر در عین حال که جثه‌ای بزرگ‌تر و قدرتی به‌مراتب بیشتر از آن‌ها دارد، نسبت بههمه جانوران مشابه خود(دام‌های دگیر) رام‌تر و آرام‌تر است، به گونه‌ای که می‌توانمدیریت و چوپانی یک گله چند صد نفری از شترها را به‌دست یک کودک سپرد(۴). فرمان‌بُرداری شتر به اندازه‌ایشهرت یافته است که در روایتی از پیامبر اسلام(ص) نقل شده است که فرموده‌اند: کنلِرَبِّکَ کَالجَمَل الأنف»در برابر پروردگار خود مانند شتر رام و مطیعباش»(تستری، تفسیر تستری، ۱۴۲۳: ۱۹۲).
البته این جانور در صورتی‌کهزخم خورده یا خشمگین باشد، بسیار خطرناک است و باید از او پرهیز نمود. در مَثَل‌هایفارسی نیز از كینه‌های قدیمی و انتقام‌جویانه به‌عنوانكینه شتری» یاد میشود كهاین جانور درصدد انتقام از كسی‌كه به وی ظلم كرده، برمی‌آید. اما در حالت عادی اینمخلوقات عجیب و پُرفایده عموما آرام و نجیب هستند و در كنار انسان‌ها به‌راحتیزندگی نموده و نه‌تنها خللی در زندگی بشر ایجاد ننموده بلكه در طول تاریخ حتی تاقرن حاضر كمك‌حال انسان‌ها بوده‌اند. به‌طور مثال عشایر استان اردبیل(شاهسَوَن‌ها)درحال حاضر نیز اقدام به نگهداری شتر دوكوهانه نموده و از آن‌ها در جابجایی‌هایخود و از سایر منافع آن بهره‌مند می‌شوند. این شترهای دوکوهانه با نام علمی(Camelus bactrianus)، به‌عنوان ذخیره ژنتیکی دامی بسیار ارزشمندی به‌حساب می‌آیند کهموطن و جایگاه اصلی آن‌ها در ایران، استان اردبیل(دشت مغان و مشگین شهر) است(۱۹).
گونه‌های جانوری به‌خصوصگونه‌های دامی که از اهمیت اقتصادی، تغذیه‌ای و درمانی برخوردارند، به‌عنوان حلقه‌هایمهم چرخه اکولوژیک به‌شمار می‌روند و حذف این حلقه‌های مهم از چرخه حیات صدماتجبران‌ناپذیری بر پیکره حیات زیستی و بشری وارد خواهد کرد. لازم بذكر است این شتردوكوهانه بومی ایران امروزه در خطر جدی انقراض قرار دارد(۲۰).
هزینه اندك نگهداری
شتر با وجود منافع پرشمار ومنحصر به‌فردی که دارد، در خوراک و تغذیه بسیار قانع است و به هسته خرما و خاربیابان قناعت می‌کند. شتر تنها نشخوار‌کننده‌ای است که از خار تغذیه می‌کند، لذادر بیابان‌های بی‌آب و علف نیز خار بیابان را می‌خورد و آن‌ها را برای نشخوار کردندر یک فرصت مناسب، ذخیره می‌کند. این جانور هنگام فرآوانی غذا بیش از میزان نیازخود غذا می‌خورد و مازاد آن‌را به‌صورت چربی در کوهان خود ذخیره نموده و هنگامنیاز به آب و غذا از آن بهره می‌برد(۴).
همچنین اگر شتر تشنه به هرآبی برسد، از آن می‌نوشد و حتی آب شور و تلخ و گل‌آلود نیز تشنگی او را برطرف می‌کند.این به‌دلیل قدرت فوق‌العاده کلیه‌های اوست که به‌سرعت آن‌را تصفیه می‌کند (۱۸).
محصولاتجانبی شتر
شیر
در روایاتی از ائمهمعصومین(ع) تاكید زیادی به استفاده از شیر شترها شده است، به‌طور مثال در روایتیاز امام کاظم(ع) آمده است: یجْعَلُ اللَّهُ عَزَّوجَلَّ الشِّفَاءَ فِیأَلْبَانِهَا»خدای عزوجل شفا را در شیر شتر قرار داده است»(۱۲). و پیامبر اكرم(ص) نیز فرموده‌اند: اسْقُوانِسَاءَكُمُ الْحَوَامِلَ الْأَلْبَانَ فَإِنَّهَا تَزِیدُ فِی عَقْلِالصَّبِی»به ن حامله شیر شتر بخورانید زیرا كه خوردن شیر شتر سبب زیاد شدن عقلكودكشان مى‌گردد»(۱۳).
شیر شتر لطیف‌ترین و رقیق‌ترینشیر بین شیر جانوران دیگر است. این شیر کمی مایل به‌شوری است و چربی آن کم است.طبیعت آن گرم مایل به خشکی است و به‌سبب گرم بودن مزاج آن و شدت امتزاج(پختگی) آنچربی شیر از آب آن، جدا نمی‌گردد.
برخیاز فوآید شیر شتر
علم امروزی اثبات كرده استكه آشامیدن شیر باعث تقویت چشم میشود، برای بیماری‌های طحال، بواسیر، جاری شدنادرار، حیض و نیز تقویت نیروی جنسی مفید است، درمان مناسبی برای کبد چرب، اگزما،چربی‌های زیرپوستی، رفع بی‌اشتهایی و . است، مدرّ بوده و در تعدیل فشار خون مفیداست، دارای چربی و کلسترول کم‌تری نسبت به شیر گاو است، انسولین موجود در این شیرمی‌تواند از معده عبور كند و برای رفع ناراحتی‌های معده مؤثر باشد.
دارای خاصیت ضد باكتری و ضدمیكروبی است و اثر ضد می شیر شتر به حضور لیزوزیم، لاکتوفرین، هیدروژنپراکسید، لاکتو پراکسیدازوایمونوگلوبولین‌ها نسبت داده شده است. همچنین در بهبودبیماری‌های عفونی از جمله سِل مؤثر است و می‌تواند حداقل پروتئین‌های ضروری روزانهانسان به‌خصوص اسیدهای آمینه را تأمین كند، در گرفتگی عروق و پوكی استخوان مؤثراست، در درمان سرماخوردگى، تب، آنفولانزا و همچنین درمان هپاتیت ب مفید است.
در آزمایشات و مطالعاتى كهاخیراً در كشور هندوستان توسط محققان عربستانى به عمل آمده، موش‌هاى آزمایشگاهىمبتلا به سرطان را هم‌زمان تحت درمان با مواد دارویى(شیمى درمانى) و شیر شتر قراردادند. در پایان مشخص شد كه موش‌هاى سرطانى كه تحت درمان با شیر شتر قرار داشتند،درمانشان به‌مقدار قابل توجهى موفقیت‌آمیز و حتى در برخى موارد از شیمى درمانى همموفق‌تر بوده است.
این شیر برای درمان زخممعده، بی‌نظمی‌های بدن، اسهال، یبوست، زخم‌ها و حتی برای افزایش قدرت باروریتخمدان به‌کار می‌رود. محققان از شیر شتر برای درمان بیماران مبتلا به ایدز هم درسطح دنیا استفاده کرده و به پیشرفت‌های خوبی دست یافته‌اند. استفاده از شیر شتر ۷۰ تا ۸۰ درصد از ویتامین‌ها و پروتئین‌هاى موردنیاز بدن را تأمین مى‌نماید و ویتامین شیر شتر سه برابر شیر گاو است. حاوى مقادیربالاى ویتامین ث(C) مى‌باشدكه در پیشگیرى و درمان بیماری‌هاى دهان و دندان و همچنین محافظت از لثه‌ها و تقویتدندان بسیار مفید و دارای مقادیر بالایی ویتامین‌های ب-۱ و ب-۲ است.
اخیراً پروتئینى در شیر شتركشف شده است كه عمل‌كرد آن همانند انسولین است و در درمان بیمارى دیابت بسیار مفیدو كارساز است. شیر شتر ۱۰برابر شیر گاو عنصر آهن و كلسیم دارد، سرشار از اسیدهای آمینه مهمى از قبیل: مانندوالین و متیونین و لیزین و آرژنین و فنیل آلانین است. همچنین شیر شتر دارای مقادیرنسبتاً بالای آلبومین و گلوبولین نیز مى‌باشد.
شیر شتر قادر است بدوناستفاده از لوازم امروزى، كیفیت خود را در دماى ۴ درجه سانتی‌گراد به‌مدت ۱۲ روز و در دماى معمولى اتاقبه مدت ۴۸ ساعت و حتى بیشتر حفظنماید، در حالی‌كه شیر گاو در دماى عادى اتاق ظرف ۱۲ ساعت ترش میشود. بعلاوه این شیر به‌علتفقدان بتالاکتوگلوبوئین می‌تواند برای درمان آلرژی‌های غذایی در کودکان مفید باشد.اخیراً گزارش شده شیر شتر دارای خواص آنتی‌کارسیتوژنیک و آنتی‌هایپرتانسیو نیز میباشد.همچنین دانشمندان معتقدند خوردن شیر شتر موجب تقویت هوش و استعداد و قدرت تفکرانسان میشود(۴).
درباره این سایت